Het Werelderfgoedcomité van UNESCO heeft vandaag (dinsdag 19 september) besloten het Eise Eisinga Planetarium in Franeker op de Werelderfgoedlijst te plaatsen. Met de inschrijving erkent de VN-organisatie de uitzonderlijke kwaliteiten van het erfgoed in Friesland. In totaal telt het Koninkrijk der Nederlanden nu dertien werelderfgoedsites.
Het Eise Eisinga Planetarium is het oudste, nog altijd werkende, mechanische model van het zonnestelsel ter wereld. Het planetarium bevindt zich in een klein woonhuis in het oude stadshart van Franeker. Het model, gebouwd tussen 1774 en 1781, laat op ieder moment van de dag de stand zien van de aarde, de maan en de vijf andere toen bekende planeten (Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus) ten opzichte van de zon.
Wolfabrikant
Wolfabrikant Eise Eisinga bedacht en bouwde het mechanisme op een ingenieuze manier in het plafond en de bedkastwand van zijn woonkamer. Hierdoor was hij in staat een groot model te construeren, waarbij de hemellichamen goed zichtbaar boven de bezoekers hingen. De vindingrijkheid van Eisinga en de gedetailleerde instructies voor het onderhoud die hij naliet, droegen eraan bij dat het mechanisme nog altijd werkt.
Erfgoed op zijn best
Demissionair staatssecretaris Gunay Uslu (Cultuur en Media) noemt het Koninklijk Planetarium Eise Eisinga ‘erfgoed op z’n best’. “Het is even uniek als onvervangbaar en vertelt een bijzonder verhaal dat ook ver buiten Nederland belangrijk is. Daarom ben ik blij dat het planetarium nu UNESCO Werelderfgoed is. Het is gebouwd om met wetenschappelijk bewijs angstaanjagende geruchten te ontkrachten. Dat maakt het nog steeds actueel. De erkenning is ook een pluim voor al die medewerkers die het planetarium draaiende houden en al jarenlang fantastisch beheren”.
Prachtige prestatie
Kathleen Ferrier, voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie, vindt de inschrijving na twintig jaar voorbereiding ‘een prachtige prestatie’ van allen die erbij betrokken waren. “Ik ben trots op deze internationale erkenning. Dat het 18e-eeuwse planetarium nog altijd functioneert is een ode aan de creativiteit van de maker en aan de mensen die het goed hebben onderhouden. Die lijn moeten we doortrekken naar de toekomst, opdat ook generaties na ons van dit meesterwerk kunnen blijven genieten”.
Kroonjuweel
Volgens Luzette Kroon, voorzitter van de Stichting Werelderfgoed Nederland, is het Eise Eisinga Planetarium ‘een kroonjuweel’ van menselijke creativiteit en doorzettingsvermogen. “In de bewegende hemellichamen boven ons zien we niet alleen de wetten van de kosmos, maar ook de tijdloze schoonheid van kennis, verbeelding en de drang om te begrijpen”.
Nederlands werelderfgoed
De werelderfgoedsites in het Koninkrijk der Nederlanden zijn nu: het Eise Eisinga Planetarium, Franeker (2023); de Neder-Germaanse Limes (2021); de Koloniën van Weldadigheid, Drenthe (2021); de Hollandse Waterlinies (1996, uitbreiding 2021); de Van Nellefabriek, Rotterdam (2014); de Amsterdamse Grachtengordel (2010); de Waddenzee (2009); het Rietveld Schröderhuis, Utrecht (2000); Droogmakerij De Beemster (1999); het Ir. D.F. Woudagemaal, Lemmer (1998); Molencomplex Kinderdijk-Elshout (1997); Willemstad (Curaçao) (1997) en Schokland en omgeving (1995).
UNESCO-comité
Het Werelderfgoedcomité van UNESCO vergadert elk jaar in een ander land. Dit jaar in Riyad, Saoedi Arabië. In het comité hebben 21 landen zitting die samen besluiten welke nominaties ze toevoegen aan de Werelderfgoedlijst en welke niet.
Daarnaast buigt het comité zich over de beheerstaat van het werelderfgoed, gebaseerd op rapportages die de lidstaten aanleveren. Werelderfgoed zijn de meest bijzondere en betekenisvolle plekken ter wereld. UNESCO erkent ermee dat een gebouw of natuurgebied uniek en onvervangbaar is, en van waarde voor de hele mensheid.
Het land waarin het werelderfgoed zich bevindt, gaat de verplichting aan om het goed te beschermen en door te geven aan volgende generaties. Zo blijft werelderfgoed levend, prikkelt het de nieuwsgierigheid en leren mensen elkaars cultuur en natuur waarderen. Dat draagt bij aan respect voor elkaar.
Zie ook de website van de Nederlandse Unesco Commissie of de site van Stichting Werelderfgoed Nederland.