Nederland kandideert het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker definitief voor de Werelderfgoedlijst. Dat is gisteren (vrijdag 10 december) in de ministerraad besloten. Het dossier wordt naar het zich laat aanzien volgende maand aan de UNESCO te Parijs overhandigd, waarna in het voorjaar van 2023 het besluit wordt verwacht.
Het oudste werkende planetarium ter wereld is tussen 1774 en 1781 gebouwd door de Friese wolfabrikant en zakenman Eise Eisinga. Nog steeds geeft het een actueel en realistisch beeld van de posities van de zon, de maan, de aarde en de vijf andere planeten die destijds bekend waren.
Mechaniek
Het mechaniek bestaat uit eenvoudige maar robuuste onderdelen, zoals houten hoepels en schijven, en ijzeren pinnen. Het wordt op ingenieuze wijze aangedreven door één enkel uurwerk en is ingebouwd in het plafond en bovenin de bedstee van een woonkamer.
Demissionair minister Ingrid van Engelshoven (OCW) is verantwoordelijk voor de voordracht aan de UNESCO. Volgens haar zou inschrijving op de erfgoedlijst een wereldwijde erkenning betekenen van de bijzondere waarde van het planetarium.
“Met ook een positieve invloed op de bekendheid van de historische binnenstad van Franeker en de regio Friesland. Het zou een mooie aanvulling zijn op de andere werelderfgoederen in de noordelijke provincie”.
Bouw
Aanleiding voor de bouw van het planetarium was een bijzondere samenstand van vier planeten en de maan in het voorjaar van 1774.
Vooraf gingen er geruchten dat die samenstand ertoe zou kunnen leiden dat de aarde en de overige planeten van ons zonnestelsel uit hun baan raakten en in de zon zouden verbranden: het einde der tijden. Eisinga zocht de kwestie uit en kwam vervolgens op het idee van het planetarium.
Het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium is nu een wetenschapsmuseum en voor publiek toegankelijk. Maker Eisinga, ereburger van elfstedenstad Franeker (gemeente Waadhoeke), zette zijn levenswerk van meet af aan in voor educatieve doeleinden. Bezoekers kunnen er in een oogopslag de actuele posities van de planeten aan aflezen en krijgen aan de hand van de uitleg bij het instrument inzicht in de werking van het zonnestelsel.
Venster Canon van Nederland
Eise Eisinga en zijn planetarium verbeelden de doorwerking van de Verlichting in brede lagen van de Nederlandse bevolking.
Reden waarom Eisinga ook behoort tot de 50 vensters van de Canon van Nederland, een overzicht van culturele en historische onderwerpen die we als samenleving belangrijk vinden.
Foto: Het Eise Eisinga planetarium in Franeker bootst de hemelverschijnselen na.