Kunstobjecten waarvan het zeker of in hoge mate waarschijnlijk is dat ze tussen 1933 en 1945 geroofd, geconfisqueerd of onder dwang verkocht zijn, kunnen onder het huidige restitutiebeleid teruggegeven worden aan de erfgenamen van de oorspronkelijke eigenaar.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn tienduizenden kunstvoorwerpen vanuit Nederland in Duitsland terechtgekomen. Bijvoorbeeld door verkoop, maar ook door roof of confiscatie. Een deel van deze werken is na de oorlog in Nederland teruggekeerd en ondergebracht in de rijkscollectie.
NK-collectie
Tot in de jaren 50 is een deel teruggegeven aan de rechtmatige eigenaren. Wat achterbleef kreeg de titel NK-collectie (Nederlands Kunstbezit-collectie). Die bestaat uit schilderijen, werken op papier en toegepaste kunst zoals meubelen en keramiek. Deze werken worden uitgeleend aan musea; een aantal hangt in overheidsgebouwen.
Het huidige Nederlandse restitutiebeleid heeft tot doel om zoveel mogelijk kunstobjecten terug te geven aan de oorspronkelijke eigenaren of hun erfgenamen.
Informatie en advies
Tot dit jaar kon informatie en advies over restitutie en herkomstonderzoek worden ingewonnen bij het Expertisecentrum.
Met ingang van 2022 is de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het eerste aanspreekpunt voor rechthebbenden en collectiebeheerders over restitutiebeleid, procedure en herkomstonderzoek. Dit om het indienen van een restitutieverzoek te vergemakkelijken.
Wie op zoek is naar informatie over de NK-collectie en restitutie is bij de RCE aan het goede adres. Onderzoekers kunnen er advies vragen over het doen van herkomstonderzoek en doorverwezen worden naar beschikbare archieven en organisaties die daarbij behulpzaam kunnen zijn.
Naast beantwoording van vragen en advisering begint de rijksdienst met voorlichting en kennisdeling. Door informatie te verzamelen en te verspreiden wil de RCE herkomstonderzoek en het opsporen van rechthebbenden zo goed mogelijk ondersteunen.
Voor vragen, informatie of advies: neem contact op via restitutie@cultureelerfgoed.nl.
NK-collectie in collectienederland.nl
Informatie over de NK-collectie is bij elkaar gebracht en vanaf juni 2021 ontsloten via wo2.collectienederland.nl. Daar staan gegevens over de NK-objecten, de herkomstgeschiedenis en de restitutiestatus. Komende jaren worden de data verder geactualiseerd en uitgebreid.
Museale verwervingen
In Nederland zijn ook werken aanwezig die geroofd zijn voor of tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar niet tot de NK-collectie behoren. Bijvoorbeeld omdat ze pas jaren na de oorlog zijn aangeschaft.
De Nederlandse musea hebben onderzoek gedaan naar alle kunst die vanaf 1933 in hun collecties is gekomen. Op de website musealeverwervingen.nl staat een overzicht van kunst met een mogelijke roofachtergrond.
Vragen over het project museale verwervingen zijn te stellen aan de Museumvereniging.
Vrijwillige restitutie
Volgens Nederlands recht zijn restitutiezaken verjaard. De huidige bezitters kunnen echter wel vrijwillig overgaan tot restitutie. Dat gebeurt meestal op advies van de onafhankelijke Adviescommissie restitutieverzoeken cultuurgoederen en Tweede Wereldoorlog, kortweg Restitutiecommissie.
Het Nederlandse teruggavebeleid is gericht op een ‘just and fair solution’ conform de Washington Principles. Deze uitgangspunten pleiten voor identificatie en publicatie van naziroofkunst, open en toegankelijke archieven voor onderzoekers, het opstellen van een redelijk en billijk teruggavebeleid en de instelling van een alternatieve geschillenbeslechter.
Foto: Winterlandschap met schaatsers (1866) van Charles Leickert (1818 – 1907), doek 82,5 x 122 cm (bron NK-collectie).