Drie jaar werkte Museum Speelklok in Utrecht aan de restauratie van een bijzondere orgelklok, die in 1738 is vervaardigd door de koninklijke klokkenmaker Charles Clay. De mega-herstelklus is onlangs succesvol afgerond.
Het instrument van wereldklasse meet liefst tweeënhalve meter. Daarmee is het de enige complete monumentale orgelklok van Charles Clay van dit formaat, wat hem van grote kunst- en cultuurhistorische waarde maakt.
De klok, in het Utrechtse museum inmiddels het stralende middelpunt van de Koninklijke Kamer, was afgelopen vrijdag 13 december voor het eerst te zien én te horen.
Status en macht
De blinkende speelklokken en speeldozen die de Koninklijke Kamer sieren, werden indertijd door de allermachtigsten gebruikt om hun status en macht te benadrukken.
De klokken zijn doordrenkt van symboliek, vervaardigd uit kostbare materialen en voorzien van vernuftige techniek. Ze brengen pareltjes van topcomponisten ten gehore, onder wie Georg Friedrich Händel. De koninklijke connecties van de instrumenten liegen er evenmin om: Marie Antoinette, Napoleon, Frederik de Grote, Maria Theresia en onze eigen familie Van Oranje hebben een link met de topstukken.
‘Nachtwacht’
De Clay klok uit 1738, die nu in de schijnwerpers staat, geldt als de ‘Nachtwacht’ onder de speelklokken.
Clay verbleef tijdens de bouw aan het Engelse hof. Hij werkte samen met kunstenaars uit verschillende landen, onder wie de Vlaamse beeldhouwer John Michael Rysbrack en de Venetiaanse schilder Jacopo Amigoni.
De van oorsprong Duitse componist Händel onderhield eveneens sterke banden met het Engelse hof. Hij heeft waarschijnlijk speciaal voor deze klok de muziek bewerkt.
Historie
Vanaf 1759 was de Clay-klok blikvanger in het wereldberoemde kunstkabinet van de Amsterdamse verzamelaar Gerrit Braamcamp. Na diens dood ging het instrument onder de hamer. Het werd op een veiling verkocht aan een neef van Braamcamp in Portugal. Na verschillende onbekende eigenaren kwam de klok uiteindelijk in 1972 in bezit van de Franse collectioneur Robert de Balkany.
Museum Speelklok kocht het bijzondere instrument in 2016 aan, waarmee het na eeuwen omzwervingen weer vaste voet op Nederlandse bodem kreeg.
Van Clay zijn wereldwijd nog zeker zes kleinere speelklokken bekend en een soortgelijke, zonder uur- en speelwerk. Die bevindt zich in Kensington Palace in Londen.
Weer te beluisteren
Na de ingrijpende restauratie in samenwerking met het Rijksmuseum in Amsterdam is de wonderschone Clay klok nu in Utrecht te beluisteren.
Daarmee toont Museum Speelklok zijn bezoekers een hoogtepunt uit de geschiedenis van de orgelklokken en laat het de muziek die Händel componeerde voor de Clay klok opnieuw live horen.