Landgoed Arcen in Noord-Limburg herbergt waarschijnlijk de resten van de oudst bekende doolhoven van Nederland. Met nieuwe archeologische zoekmethodes is in de bossen een regelmatig patroon ontdekt met een duidelijk herkenbare doolhofstructuur.
Op oude kaarten van de omgeving van Arcen staat ter plekke van de huidige bossen van Kasteel Arcen de veldnaam ‘Dolgaard’ geschreven, de oude term voor doolhof. In het beukenbos van het landgoed zijn, voor wie goed kijkt, grondwallen te zien. De bodem is in het verleden vergraven voor de aanleg van het bos. Die aanplant gebeurde vaak op wallen, zogenoemde rabatten. Onderzoek naar de patronen was moeilijk want luchtfoto’s leverden vanwege de dichte begroeiing geen duidelijkheid op. Amateurhistorici bleven met de vraag rondlopen, waar de Doolgaard dan eventueel lag.
Nieuwe technieken
Hoogtemetingen van de bodem worden in de archeologie gebruikt om oude patronen op te sporen. Tot voor kort met een waterpasinstrument, tegenwoordig vanuit een vliegtuig met laserlicht. Het laserlicht kan door een bladerdek heen waardoor zelfs kleine reliëfverschillen van de bosbodem zichtbaar worden. Al deze gegevens worden in computers bewerkt en vormen voor archeologen en landschapshistorici een nieuwe bron van informatie.
Archeologen doen een ontdekking
Jan Roymans en Steven van der Veen van archeologisch adviesbureau RAAP herkenden op Landgoed Arcen al snel een zeer gaaf doolhofpatroon. Het is in ons land naar wordt aangenomen het eerste doolhof dat als archeologisch spoor is aangetoond. Er blijken zelfs twee ‘dwaaltuinen’ bij elkaar gelegen te hebben.
Grote en kleine doolgaard
De grote doolgaard is een prima bewaard gebleven rechthoekig doolhofpatroon, bestaande uit drie meter brede paden met daartussen drie meter brede grondruggen. Met een oppervlakte van anderhalve hectare en een padlengte van ruim twee kilometer.
De kleine doolgaard vertoont een zeer eenvoudig patroon, maar heeft desondanks een afmeting van 50 bij 100 meter (een halve hectare). Beide doolhoven zijn aan de noordzijde doorsneden door een later aangelegde bosweg, maar niettemin nog goed herkenbaar op laserscan.
Ouderdom en toekomst
Doolhoven zijn vanaf de renaissance populair als statusobject en dienden als vermakelijk tijdverdrijf. De doolgaarden van Arcen waren in bezit van de kasteelheren van Arcen.
De doolhoven dateren in ieder geval van vóór 1805, het jaar van de oudst bekende kaart waarop de naam Dalgert vermeld staat. Daarmee zouden het de oudst herkenbare doolhoven van Nederland zijn. Vermoedelijk zijn ze aangelegd rond het begin van de 18e eeuw, de periode van het huidige kasteel. Maar het wordt ook mogelijk geacht, dat ze een eeuw eerder zijn aangelegd toen het Nije Huijs, de voorganger van het huidige kasteel, gebouwd werd. In die periode werd de bevolking van omliggende dorpen opgetrommeld om, onder toezicht van een ‘walmeester’, te komen graven.
Illustratie: uitsnede van de website www.ahn.nl