Bij graafwerkzaamheden op landgoed Den Treek-Henschoten bij Leusden (provincie Utrecht) zijn resten gevonden van een 13.000 jaar oud dennenbos. De resten stammen uit een relatief warme periode tegen het einde van de laatste ijstijd.
Het gaat om een unieke vondst die ook internationaal van grote wetenschappelijke betekenis is, zeggen onderzoekers van de Universiteit Utrecht en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
De bomen bieden een nauwkeurig beeld van de regionale effecten van een abrupte en ingrijpende klimaatverandering. De gevonden bosresten bestaan uit dennen. Verder zijn bladresten aangetroffen van de dwergberk, een struik die nu nog in Scandinavië voorkomt.
Goed bewaard
De boomstammen zijn goed bewaard gebleven doordat ze tijdens een of meer stormen zijn omgewaaid, in een veenlaag ingebed zijn geraakt en in korte tijd door verstuivend zand zijn afgedekt.
In totaal zijn door de RCE op een oppervlakte van een kwart hectare resten van 160 omgewaaide bomen gevonden, gedocumenteerd en bemonsterd. De meeste bomen hadden toentertijd een leeftijd van 50 tot 80 jaar bereikt. Een aantal was echter aanzienlijk ouder. De oudste zelfs meer dan 167 jaar. Eén boom, die van wortel tot top kon worden gedocumenteerd, had een lengte van 18,5 meter.
Grote verrassing
“Deze vondst is een grote verrassing. Nu kunnen we voor het eerst voor Nederland heel gedetailleerd de milieueffecten van een snelle en langdurige afkoeling in het klimaat onderzoeken”, zegt Wim Hoek, fysisch geograaf aan de Universiteit van Utrecht.
De natuurwetenschappelijke studie van de ondergrond, de samenstelling van de veenlaag en de opeenvolging van jaarringen in de dennenbomen geeft een eenmalig beeld van een bos uit de laatste ijstijd en stelt wetenschappers in staat een nauwkeurig beeld te krijgen van de effecten van de ingrijpende en zeer snelle klimaatovergang van de relatief warme Allerød-periode (circa 13.100 tot 12.900 jaar geleden) naar de intens koude Jonge Dryas-periode (circa 12.900-11.700 jaar geleden), het tijdvak direct voor het begin van de huidige warme tijd (het Holoceen). Deze verandering wordt toegeschreven aan de abrupte toevloed van smeltwater van de Noord-Amerikaanse ijskap naar de Atlantische Oceaan. Hierdoor viel de Warme Golfstroom plotseling stil en keerde Nederland terug in de greep van de IJstijd. Het is een van de scenario’s waarvan klimaatonderzoekers denken dat die zich in de toekomst als gevolg van klimaatverandering kunnen herhalen.
“De plotselinge ondergang van het bos is een prachtige illustratie van de grote veranderingen waarmee de jagers en verzamelaars van die tijd te maken kregen”, weet Jos Bazelmans van de RCE en de Vrije Universiteit in Amsterdam.
Gemeenschappelijk
Het onderzoek van het dennenbos is een gemeenschappelijke inspanning van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort (prof.dr. Jos Bazelmans en dr. Hans Huisman; www.cultureelerfgoed.nl), de Universiteit Utrecht (dr. Wim Hoek en prof.dr. Esther Jansma), Vrije Universiteit (prof.dr. Ronald van Balen en dr. Kees Kasse), Universiteit van Amsterdam (dr. Bas van Geel), TNO-Geologische Dienst Nederland, Utrecht (dr. Jeroen Schokker) en Stichting RING, Amersfoort (ing. Petra Doeve Ma). Ouderdomsbepalingen van boomstammen en sedimenten worden uitgevoerd in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen en Wageningen Universiteit.
Landgoed Den Treek-Henschoten (www.dentreekhenschoten.nl) en Buijtenhuis Nijkerk BV hebben het onderzoek mede mogelijk gemaakt