Vier initiatiefnemers van een herbestemming hebben op vrijdag 22 april de Van Vollenhovenprijs in ontvangst genomen: de Katoendrukkerij in De Volmolen (Amersfoort), Fifth l NRE (Eindhoven), het Fort van Hoofddorp en de Uncle Louis Store in San Nicolas (Aruba). Naamgever prof. mr. Pieter van Vollenhoven reikte de awards persoonlijk uit in het Fort van Hoofddorp.
Herbestemmen van monumenten is vaak allesbehalve een eenvoudige opgave. Met de onderscheiding, die door een onafhankelijke jury van erfgoedspecialisten wordt toegekend, spreekt Van Vollenhoven zijn waardering uit voor de initiatiefnemers. “Hun doorzettingsvermogen is bewonderingswaardig. Dankzij deze mensen en met hen veel betrokkenen met passie voor erfgoed kunnen de monumenten in ons koninkrijk behouden blijven”.
De Van Vollenhovenprijs is in 2014 ingesteld. Sindsdien is ieder jaar een geldbedrag van 10.000 euro beschikbaar, te verdelen onder vier winnaars.
Winnaars op een rij
De Katoendrukkerij in De Volmolen te Amersfoort
De Volmolen, in 1645 opgetrokken voor de textielnijverheid, heeft de afgelopen eeuwen diverse functies gehad: van timmerwerkplaats en kunstenaarswoning tot weefatelier. In 2020 vestigde er zich de Katoendrukkerij.
De eerste katoendrukkerij van Europa (1678) huisde eveneens in Amersfoort. In de Volmolen komt volgens de jury materieel en immaterieel erfgoed op unieke manier samen in een monument dat nu voor het eerst in zijn bestaan openbaar toegankelijk is. Initiatiefnemer Nathalie Cassee deed in 2019 archief- en literatuuronderzoek. Dat gaf een gedegen basis voor het vestigen van haar Katoendrukkerij.
De voormalige watermolen staat symbool voor eeuwenlange textielnijverheid in Amersfoort. Met de Koppelpoort is de Volmolen vandaag de dag een iconisch beeldmerk van de Keistad, die met deze nieuwe bestemming levend blijft, aldus de jury.
Fort van Hoofddorp
Het Fort van Hoofddorp uit 1904 behoort tot de Stelling van Amsterdam. Het eiland was nooit structureel toegankelijk voor publiek en leed ernstig onder achterstallig onderhoud.
De jury: “Sinds de herstemming door theaterproducent Femme Hammer en architect Serge Schoemaker is het fort weer een open plek. Het forteiland is getransformeerd tot stadspark met ruimte voor horeca en allerlei culturele en educatieve activiteiten”. Bovenop het eiland bevindt zich een openluchttheatertje.
Tien jaar hebben Hammer en Schoemaker zich met steun van voormalig projectontwikkelaar Jaap Breunesse ingezet voor herbestemming van het fort. Gaandeweg het proces overwonnen zij diverse obstakels. Hun plan kreeg uiteindelijk financiële steun van de provincie Noord-Holland, de gemeente Haarlemmermeer en culturele fondsen. De Stichting Fort van Hoofddorp sloot voor de restauratie een lening af bij het Restauratiefonds.
Uncle Louis Store in San Nicolas (Aruba)
Dit jaar voor het eerst nam een monument in het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden de Pieter van Vollenhovenprijs in ontvangst: de Uncle Louis Store in San Nicolas op Aruba, gebouwd als winkel en woonhuis.
Na herbestemming door de Stichting Monumentenfonds Aruba (SMFA) is de Uncle Louis Store inmiddels het duurzaamste kantoorpand van het eiland. Het monument stond jaren leeg na het laatste gebruik als douanekantoor.
Verpaupering was al ingezet toen de stichting het kocht. Zonder dit initiatief was het gebouw volgens de jury almaar verder vervallen met mogelijk sloop tot gevolg, het lot van veel monumenten op Aruba. Na aankoop van het pand kampte de SMFA met tegenslagen, waaronder het vinden van een huurder. Tijdens de restauratie stuitte de stichting op ‘verrassingen’ maar uiteindelijk is alles tot een goed einde gebracht. Oude inwoners van San Nicolas waren ontroerd toen zij het resultaat zagen.
Fifth l NRE in Eindhoven
De voormalige gasfabriek (1901) in Eindhoven kreeg door Hein van Stiphout een nieuw leven. Onder de naam Fifth l NRE is zij omgetoverd tot jazzclub met restaurant, podiumzaal, afzonderlijke stadsbar en koffiebranderij.
De herbestemming heeft het industriele complex, waarvan vanwege instortingsgevaar een deel niet meer betreden mocht worden, voor de toekomst behouden. De omvorming nam bijna 10 jaar in beslag, onder meer als gevolg van de ruimtelijke ordeningsprocedure.
Het exterieur en het interieur zijn zoveel mogelijk in ‘rauwe’ staat hersteld; meer dan 100 jaar industrieel erfgoed is intact gebleven met oog voor verduurzaming. Met de herbestemming van het gemeentelijke monument is bovendien het culturele aanbod in Eindhoven verbreed met een podium voor blues en jazzmuziek.
In deze video vertellen de winnaars meer over hun herbestemmingsproject.
Foto: Het Fort van Hoofddorp uit 1904 behoort tot de Stelling van Amsterdam (foto Joost Enkelaar).