In opdracht van verantwoordelijk minister Ingrid van Engelshoven (OCW) heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) verkennende onderzoeken uitgevoerd naar vier thema’s: militair erfgoed, herinneringserfgoed, archeologie en erfgoed van na 1965 (Post 65).
Van elk thema is onderzocht welke nieuwe opgaven te verwachten zijn en hoe daarmee om te gaan. Gekeken is naar de mogelijkheid van aanwijzen tot rijksmonument, maar ook naar andere maatregelen voor behoud van het erfgoed, zoals kennisontwikkeling of bescherming in bestemmingsplannen.
Oranjehotel en Waalsdorpervlakte
Een deel van de conclusies uit de verkenningen is al verwerkt in voorstellen en maatregelen in een Kamerbrief over het erfgoed van de Tweede Wereldoorlog.
Een van de maatregelen is, zoals eerder in MONUMENTAAL gemeld, het voorgenomen besluit van de bewindsvrouw om het Oranjehotel en de Waalsdorpervlakte aan te wijzen tot rijksmonument. Daarom zijn de verkenningen samen met de brief naar de Tweede Kamer gestuurd.
De verkenningen zijn een antwoord op vragen uit de samenleving. Bij de behandeling van de Erfgoedwet is besloten te onderzoeken of en hoe het betreffende erfgoed beschermd moet worden. De onderzoeken zijn samen met diverse maatschappelijke organisaties en experts van buiten de rijksdienst tot stand gekomen.
De belangrijkste uitkomsten op een rij.
Post 65
Voor Post 65 is een belangrijke conclusie dat deze periode beeldbepalend is voor grote delen van Nederland; een kwart van alle gebouwen stamt uit die periode.
Toch weten we weinig over de architectuur, stadsvernieuwing, stedenbouw en omgevingskunst van die tijd. Mede dankzij de activiteiten en onderzoeken die voor de verkenning zijn uitgevoerd, groeit de belangstelling voor de relatief jonge erfgoedwaarden, die in toenemende mate onder druk staan van vernieuwings- en verduurzamingsopgaven.
Kennis en draagvlak zijn belangrijke randvoorwaarden voor de toekomstige bescherming van dit erfgoed.
Verkenning Post 65. Nieuwe perspectieven tussen welvaart en weerstand
Archeologie
Verankering van de archeologische monumentenzorg in bestemmingsplannen heeft gezorgd voor een groei van het aantal vindplaatsen dat een vorm van (planologische) bescherming geniet.
Uit de verkenning Archeologie blijkt dat erfgoedprofessionals en ook een deel van het publiek desondanks nog steeds grote waarde hechten aan het aanwijzen van archeologisch rijksmonumenten, als ultieme vorm van bescherming als bron over het verleden. Wel kunnen vanuit wetenschappelijk perspectief de randvoorwaarden en selectiecriteria worden aangescherpt in relatie tot actuele en toekomstige onderzoeksvragen en kennislacunes. Daarnaast wordt een pleidooi gehouden om de mening van het publiek meer dan nu mee te nemen bij de waardering en aanwijzing van archeologische terreinen, met bijzondere aandacht voor archeologie van het recente verleden.
In situ 2100. De betekenis en vormgeving van de bescherming van archeologische vindplaatsen
Militair erfgoed
Voor militair erfgoed is een belangrijke constatering dat dit erfgoed goed vertegenwoordigd is in het bestand van gemeentelijke en rijksmonumenten, op een paar lacunes na.
Erfgoed van de Koude Oorlog is bijvoorbeeld zowel qua bescherming als qua kennis onderbelicht. Daarnaast is er in aanwijzingsprogramma’s in het verleden weinig aandacht geweest voor de herinneringswaarde van potentiële monumenten. Naast bescherming tot monument kan behoud van militair erfgoed ook worden bevorderd door het opstellen van ontwikkelingsvisies, zoals voor de Atlantikwall en voor kazernes en militaire oefenterreinen.
Op verkenning 2.0. Twee eeuwen militair erfgoed in het vizier
Herinneringserfgoed
Bij herinneringserfgoed, maar ook bij de andere verkenningen, komt sterk naar voren dat het huidige instrumentarium, dat zich vooral richt op fysiek behoud, niet langer toereikend is.
Behoud van erfgoed gaat niet alleen meer om behoud van materialen. De samenleving wil steeds vaker het bijzondere verhaal achter de stenen horen. Omgekeerd wil men het verhaal kunnen vertellen aan de hand van historische gebouwen en plekken in het landschap, net zo goed als bij schilderijen, oude brieven of foto’s. Behoud van betekenis en behoud door betekenisgeving kan uitgroeien tot een belangrijke erfgoedstrategie mits dit onderdeel wordt van het erfgoedbeleid, processen en instrumentarium.
Erfgoed van betekenis. Verkenning herinneringserfgoed
Foto: Cover van de publicatie Op verkenning. Twee eeuwen militair erfgoed in het vizier.