In baanbrekend onderzoek, door een internationaal team wetenschappers uitgevoerd in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), is vastgesteld dat de vroegmiddeleeuwse glasproductie in Nederland deel uitmaakte van een uitgebreid Europees netwerk.
Nieuw en gerecycled glas werd geïmporteerd en er werden soms nieuwe kleuren aan gegeven om vervolgens kralen en bekers te maken. Deze bevindingen werpen nieuw licht op de handelsrelaties en technische vaardigheden in Nederland tijdens de vroege middeleeuwen.
Nieuwe kijk
Het onderzoek verandert volgens de RCE onze kijk op de vroegmiddeleeuwse Nederlandse samenleving en haar connecties met de rest van Europa. Er is niet alleen bewijs gevonden van geavanceerde technische vaardigheden, maar ook van een vroeg economisch netwerk dat over het continent verspreid was.
Onder leiding van Hongjiao Ma, Julian Henderson en Yvette Sablerolles van de University of Nottingham, samen met Simon Chenery en Jane Evans van de British Geological Survey, is duidelijk geworden dat glas niet alleen lokaal werd geproduceerd, maar ook werd ingevoerd.
De wetenschappers hebben voor het eerst uitgebreid allerlei studies samengebracht, inclusief chemisch en isotopenonderzoek. Vroegmiddeleeuws glasproductieafval dat in dit project is bestudeerd kwam uit het hele land (Maastricht, Gennep, Wijnaldum, Utrecht, Wijk bij Duurstede, Susteren, Deventer). De onderzoekers hebben in hun rapport niet alleen de relaties tussen de chemische analyses, archeologische context, dateringen en veranderingen in glastechnologieën in kaart gebracht, maar ook de sociaaleconomische en politieke factoren die van invloed waren op glasproductie.
Romeinse mozaïeken
Het gebruikte glas blijkt deels te zijn gerecycled – er werd bijvoorbeeld veel gebruikt gemaakt van glas uit Romeinse mozaïeken – maar er werd ook ‘vers’ glas direct aangevoerd.
Soms werden specifieke metalen toegevoegd om het glas ondoorzichtig geel of wit te maken. Vooral in Maastricht lijkt dat op grote schaal te zijn gebeurd. In de vroegste periode (Merovingische periode; 450-750 n.Chr.) kwam veel van het glas uit Egypte. In de Karolingische periode (750-850 n.Chr.) werd meer glas gerecycled. Al dit glas is gemaakt op basis van soda, afkomstig uit de Egyptische woestijn.
Nieuwe soorten glas
Vanaf ca. 800 n.Chr. komen nieuwe soorten ruw glas beschikbaar. In het huidige Duitsland en mogelijk België en Noord-Frankrijk wordt glas gemaakt op basis van hout-as. In West-Azië (Noord-Syrië, Irak/Iran en de Levant) komt glas beschikbaar, gemaakt op basis van plant-as. Dat belandt waarschijnlijk via Viking-handelsnetwerken in Nederland. In Nederlandse vindplaatsen (vooral Deventer) komen beide glassoorten voor, naast ouder gerecycled glas.
De grote hoeveelheden productieafval uit Maastricht duiden er volgens de onderzoekers op dat daar een permanente productielocatie was. Daarnaast werden kralen in Nederland waarschijnlijk vooral gemaakt door rondtrekkende ambachtslieden.
De RCE: “De resultaten van het onderzoek zijn van onschatbare waarde voor historici, archeologen en iedereen die geïnteresseerd is in cultureel erfgoed en de geschiedenis van Europa”. Het volledige rapport staat op ‘Early medieval glass production in the Netherlands‘.
Foto: Buidelbeker van glas, periode: 550 – 700 na Chr, vindplaats: Bergeijk (Noord-Brabant).