Op weg naar Zuidoost-Azië passeerden in de 17e eeuw veel Nederlandse schepen de West-Australische kust. Het in Australië op de nationale monumentenlijst geplaatste scheepswrak Batavia onthult nu via zijn hout de geschiedenis van de scheepsbouwmaterialen die de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) in staat stelden om voor het eerst te floreren tegenover grote Europese rivalen.
De Batavia, gebouwd tussen 1626-1628 in Amsterdam, verging in juni 1629 tijdens zijn eerste reis op Morning Reef bij Beacon Island (Houtman Abrolhos Archipel).
Onderzoekers van de Flinders University, de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Kopenhagen laten zien dat het schip toonbeeld was van de Nederlands-Indische zeventiende-eeuwse scheepsbouw.
Wind aangedreven zagerijen
Volgens archeoloog Wendy van Duivenvoorde van de Flinders University werd het gebruik van door wind aangedreven houtzagerijen tegen het midden van de 17e eeuw gemeengoed in de Nederlandse republiek.
“Daardoor konden de Nederlanders ongekende aantallen zeeschepen produceren voor langeafstandsreizen en interregionale handel in Azië, maar hoe organiseerden zij de bevoorrading van zo’n intensieve scheepsbouwactiviteit? Het ontbrak de Republiek zeker aan eigen hout”.
Omdat de resten van het Batavia-schip in 1970 zijn opgegraven en tentoongesteld in het Western Australian Shipwrecks Museum in Fremantle, konden de archeologen en dendrochronologen monsters nemen van het scheepshout. De grondige bemonstering van het hout van de romp van de Batavia biedt een stukje van de puzzel van de vroeg-Nederlandse 17e-eeuwse scheepsbouw en de wereldwijde zeevaart dat nog ontbrak.
Houttekorten in de 17e eeuw
In de 17e eeuw groeide de VOC uit tot de eerste multinationale handelsonderneming, die de aanzet gaf tot de opkomst van de effectenbeurs en het moderne kapitalisme.
Op de VOC-scheepswerven in de Republiek der Nederlanden werden in die tijd in totaal 706 schepen gebouwd, waarvan er 75 schipbreuk leden en 23 door vijandelijke troepen of piraten werden buitgemaakt. Er is echter weinig bekend over de houtsoorten die de Nederlanders in staat stelden hun zeeschepen te bouwen en de internationale handel te domineren ten opzichte van concurrenten in Frankrijk, Portugal en continentaal Europa.
“Eikenhout was bij uitstek het materiaal voor de scheepsbouw in Noord- en West-Europa, en de zeevarende naties hadden moeite om voldoende aanvoer te garanderen om in hun behoeften te voorzien en hun steeds groter wordende vloten te onderhouden. Onze resultaten tonen aan dat de VOC in het begin van de 17e eeuw met succes het hoofd wist te bieden aan houttekorten door diversificatie van houtbronnen”, verklaart dendrochronoloog Marta Domínguez Delmás, VENI-onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam.
Zorgvuldige houtselectie
Volgens Aoife Daly van de Universiteit van Kopenhagen laat de voorkeur voor specifieke houtproducten uit geselecteerde regio’s zien dat de keuze van het hout verre van willekeurig was.
“De uitkomsten van het onderzoek illustreren de verscheidenheid aan houtbronnen die de scheepswerf van de VOC in Amsterdam in 1620 voorzag en tonen de zorgvuldige houtselectie en het vakmanschap van de bouwers”.
Van Duivenvoorde: “De onderzoeksresultaten dragen bij aan de collectieve kennis over de Noord-Europese houthandel en illustreren de geografische omvang van de gebieden die in de 17e eeuw hout leverden voor de scheepsbouw in de Republiek der Nederlanden”.
Foto: Scheepswrak in de Shipwreck Galleries of the Western Australia Museum in Fremantle (foto Patrick E. Baker, Western Australian Museum).
Interessant verhaal. Maar open blijft staan waar het hout werkelijk vandaan komt. Mijn informatie is dat eikenhout van Batavia afkomstig was van plantages in Denemarken (en mogelijk Polen?) en het grenenhout/den voor de masten afkomstig uit het Schwarzwald Duitsland. Meer informatie zeer welkom.