Deventer tapijten in Huis van Brienen

Recent onderzoek door eigenaar Vereniging Hendrick de Keyser heeft aangetoond, dat het bijzondere Huis van Brienen in Amsterdam twee zeldzame vloerkleden uit de Koninklijke Deventer Tapijtfabriek rijk is.

Het rijksmonument aan de Herengracht 284 geniet een uitzonderlijk goed bewaard 18e-eeuws interieur en behoort tot de top 100 van belangrijkste interieurs in Nederland.

Land van vloerkleden

Hoewel de meeste mensen tegenwoordig parketvloeren in huis willen, is Nederland van oudsher een land van vloerkleden en tapijten. Dat waren luxe en kostbare producten, die vooral voorkwamen in huizen van de welgestelden.

In verschillende Europese landen werden vloerkleden gemaakt, maar de meest kostbare kwamen uit het verre oosten, veelal verhandeld via het huidige Turkije. Bekend waren de Smyrnatapijten die naar Europa werden geëxporteerd vanuit de havenstad Smyrna, tegenwoordig Izmir. Al in de late middeleeuwen kwamen zulke oosterse vloerkleden in Nederland relatief veel voor.

Nederlandse tapijtindustrie

Eeuwenlang voorzag de Europese en overzeese handel in de tapijtbehoefte van de Nederlanders, maar in de negentiende eeuw ontstond gaandeweg ook hier een bloeiende tapijtindustrie.

Belangrijkste stad was Deventer, waar men vanaf 1816 in de Koninklijke Deventer Tapijtfabriek vloerkleden knoopte naar Franse en oosterse voorbeelden, en later ook naar eigen ontwerp. De fabriek werd onder andere bekend met zogeheten ‘kamerbrede’ tapijten, zeer kostbare vloerkleden die voor de Nederlandse elite op bestelling voor een specifieke kamer werden gemaakt.

Wie een bestelling voor een kamerbreed tapijt op maat plaatste, kon kiezen voor een patroon uit zogeheten modeltekeningen.

Tekeningen in Rijksmuseum

In het Rijksmuseum in Amsterdam is een grote set tekeningen van de Deventer Tapijtfabriek bewaard gebleven met patronen, ontworpen door de in de hoofdstad gevestigde koopman Johan Hendrik Smaale.

Uit die onlangs gedigitaliseerde tekeningen zijn door onderzoekers van monumentenorganisatie Vereniging Hendrick de Keyser twee patronen direct herkend. Dat móesten wel de voorbeelden zijn geweest voor twee vloerkleden in Huis van Brienen.

Het gaat om ontwerpen voor vloerkleden met een caleidoscopisch dessin in relatief bonte kleuren, populair in de late Biedermeiertijd. De patronen moeten door Smaale zijn ontworpen tussen 1854 en 1864, en in dezelfde periode op groot formaat in Deventer geknoopt voor de kamers in Huis van Brienen.

De ongetwijfeld erg dure kleden werden geleverd voor de eetkamer en de zaal, twee van de meest representatieve vertrekken in het huis.

Combinatie ontwerpen en kleuren

Het ontwerp voor het kleed in de zaal is identiek aan het uitgevoerde exemplaar (in iets andere kleurstelling), het kleed in de eetkamer is vervaardigd met afwijkende sierrand. Blijkbaar hadden de opdrachtgevers voor dergelijke kleden de keus verschillende ontwerpen en kleuren te combineren.

Huis van Brienen werd toentertijd bewoond door de steenrijke Sara van Eeghen, eerst met haar broer, later alleen. In 1856 trok haar kersverse echtgenoot, de Deense houthandelaar en consul George Brandt, bij haar in.

In datzelfde jaar stelde Smaale in zijn winkel in de Warmoesstraat een zeer ‘merkwaardig’ tapijt van de Deventer Tapijtfabriek tentoon, dat een jaar eerder op de Wereldtentoonstelling in Parijs was geëxposeerd. Misschien bezochten Sara en George de winkel van de koopman, raakten zij geïnspireerd, en waren de twee kostbare Deventer tapijten wel een huwelijksgeschenk?

Foto: De zaal in Huis Van Brienen met Deventer tapijt (foto Pauline Dorhout).