Door langdurige droge periodes dreigen monumentale beukenbomen in Park Doorn af te sterven. ‘Chef Groen’ Frank van Dam bij het Rijksvastgoedbedrijf maakt zich zorgen en pleit voor ander groenbeheer. “We moeten naar beplanting toe die wel tegen de droogte kan”.
In het uitzonderlijke Park Doorn in de provincie Utrecht staan honderden beukenbomen, sommige meer dan 200 jaar oud. De imposante beuken hebben de Eerste én Tweede Wereldoorlog overleefd, maar de klimaatverandering heeft de bomen nu te pakken. Door de jaarlijks terugkerende droogte dreigen ze af te sterven. Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) moet als beheerder van het park ingrijpen.
“Beuken groeien langzaam. En wortelen vrij oppervlakkig. Daalt het grondwater, dan kunnen de bomen dit niet meer bereiken”, verklaart Van Dam. Wordt het droog, dan zijn de bomen afhankelijk van het ‘hangwater’. Dat is het water dat in de bovenste grondlaag zit. Maar bij langdurige droogte, droogt die laag uit. En dan komt de boom vocht te kort.
Van Dam benadrukt dat ook langdurige natte periodes niet goed zijn voor beukenbomen. Regent het veel, dan stijgt het grondwater. Hierdoor komen de wortels in het water te staan. Gevolg: ze gaan rotten en sterven af als het echt helemaal mis gaat af.
Een beuk heeft een zo stabiel mogelijke grondwaterstand nodig. Op Park Doorn is ongeveer 87 procent van de bomen beuk. “Er is dus werk aan de winkel”.
Park Doorn 2.0
Als een bomensoort massaal afsterft omdat die slecht tegen de droogte kan, dan moeten er meer soorten bomen in het park komen. Van Dam: “Willen we tenminste over 100 jaar ook nog een Park Doorn hebben”.
De andere soorten zouden volgens hem bijvoorbeeld uit zuidelijk Europa kunnen komen, waar bomen groeien die beter bestand zijn tegen de langere droge periodes die wij nu ook in Nederland ervaren. Maar er zijn ook van oorsprong Noord-Europese bomen die minder gevoelig zijn voor droogte. Van Dam: “Denk aan lindenbomen, boomhazelaars en bepaalde esdoornsoorten. Diversiteit is essentieel voor duurzaam parkbeheer”.
Naast het aanbrengen van verscheidenheid in boomsoorten, wordt de droogte ook op andere manieren bestreden. Bijvoorbeeld door water vast te houden. De oude waterpartijen op het terrein spelen hierbij een belangrijke rol.
Gracht
De gracht rond Huis Doorn, in de 14e eeuw gebouwd als waterburcht, is niet alleen aangelegd om het gebouw te beschermen. De gracht zorgt er ook voor dat de houten palen waarop het huis is gebouwd goed onder water blijven staan. Vallen die droog, gaan ze rotten en verzakt het huis.
Doordat water verdampt en water in de bodem wegzakt, is het volgens het Rijksvastgoedbedrijf lastig de gracht op peil te houden. Om het waterpeil op niveau te houden, wordt water onttrokken aan een bron. Daarnaast is op een aantal plekken een verstelbare waterkering aangebracht om het water vast te kunnen houden en beter te reguleren. Het waterschap helpt een handje mee. Dat voert extra water naar het gebied om het monumentale erfgoed voor uitdroging te behoeden.
Wadi’s en grindkoffers
“Op de lange termijn is ook het slimme watermanagement rond Huis Doorn niet genoeg”, betoogt Van Dam. “We moeten er ook voor zorgen dat regenwater niet direct wordt afgevoerd maar dat we het langer vasthouden of in de bodem laten infiltreren”.
Dat kan bijvoorbeeld door wadi’s aan te leggen. Dat zijn ondiepe greppels, bedoeld om het regenwater op te vangen, vast te houden en geleidelijk in de grond te laten zakken.
Regenwater vasthouden kan ook door grindkoffers te maken. Hiervoor wordt een sleuf gegraven waarin geodoek wordt aangebracht dat wordt volgestort met grind. Daarna wordt het geodoek van boven gesloten en afgedekt met aarde, zodat het niet meer zichtbaar is. Door de regenwaterafvoeren van Huis Doorn af te laten wateren op de grindkoffers wordt het terrein met water geïnfiltreerd.
Poreuze bestrating is een andere manier om water in de grond te laten zakken. Regenwater zakt dan door de stenen in de grond en belandt niet in het riool, dat het water anders snel had afgevoerd.
Bomenkap
Kappen van bomen in Park Doorn ligt gevoelig. Vooral door de monumentale status van het park. Maar gemeente Utrechtse Heuvelrug, waar het park ligt, erkent dat ingegrepen moet worden. Daarom is indertijd een toekomstvisie en renovatieplan gemaakt waarbij ook is gekeken naar het boombestand.
Een van de conclusies was dat een groot aantal beuken er slecht aan toe is. Besloten is toen om 484 beuken te verwijderen. Door uitvoering van het renovatieplan ontstaat ruimte voor jongere bomen die beter klimaatbestendig zijn.
Van Dam: “Met het rooien van bomen creëren we ruimte om meer diversiteit in het park aan te brengen. Anders vallen er binnen nu en tien jaar grote gaten. Meer boomsoorten betekent een meer toekomstbestendig park”.
Foto: Op Park Doorn is ongeveer 87 procent van de bomen beuk (foto Cary Markerink).
Hoewel de enige afgebeelde foto in dit artikel niet de gedachte oproept dat het landschap (m.n. de beukenbossen) rondom Kasteel Doorn verdrogen, is dit vast zeker het geval. Dit zeg ik zonder polshoogte te nemen in Doorn, omdat het een algemeen verschijnsel is de laatste jaren. Ik zou dit artikel dan ook veel breder getrokken willen zien. Het geldt eigenlijk voor alle beukenbossen in Nederland. Er zijn maar weinige bossen waar dit verschijnsel zich niet begint voor te doen. In het ene beukenbos vertonen de eerste bomen (vaak aan de rand van het bos) droogteverschijnselen; in het andere bos heeft de verdroging al verder om zich heen gegrepen. Ik zou er voor willen pleiten dat het Rijksvastgoedbedrijf haar studie over de beukenbossen bij Huis Doorn uitbreidt tot in eerste instantie al haar bezittingen (landgoederen en buitenplaatsen) en dan met een bredere constatering van het probleem komt. Gezocht kan dan vervolgens worden naar oplossingen die niet alleen Huis Doorn aangaan, maar het probleem veel basale aanpakken.