Stadsherstel Amsterdam voert een haalbaarheidsstudie uit om het gekraakte Gemeentegebouw te Haarlem te restaureren en deels her te bestemmen. Dit op verzoek van het plaatselijke Comité Joods Erfgoed en de gemeente Haarlem. Bedoeling is de geschiedenis van het Joodse leven ter plaatse op verschillende manieren te laten herleven.
Het Gemeentegebouw had vanaf 1888 een centrale functie voor de regionale Joodse gemeenschap. Die ging vanwege de Tweede Wereldoorlog verloren. Gevolg: het pand raakte in verval. Inmiddels zijn eerste ideeën voor gebruik in de toekomst ontwikkeld. Stadsherstel Amsterdam doet naar de haalbaarheid daarvan op het ogenblik onderzoek.
Nieuwe functies
De gewenste cultureel-maatschappelijke functies, in de vorm van educatieve ruimte annex herinneringscentrum, passen volgens de erfgoedbeschermers in de vroegere godsdienstschoollokalen. Daar zullen, naast de vaste presentatie over de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Haarlem en omstreken, ook andere exposities komen.
De voormalige vergaderzalen op de eerste verdieping zijn geschikt voor programmering van algemeen-openbare en Joodse of Joods-culturele activiteiten. De bedachte publiekstoegankelijke ruimtes zijn de voornaamste nog resterende ruimtes van het verloren Joodse leven in Haarlem. Er bevinden zich nog monumentale onderdelen die Stadsherstel wil herstellen en ontbrekende onderdelen die de organisatie hoopt te reconstrueren opdat ze weer tot hun recht komen.
Woningen en kantoor
Naast de openbare ruimtes wordt gedacht aan zelfstandige woningen en mogelijk een kantoor, eventueel ter ondersteuning van de maatschappelijke invulling.
Het is de bedoeling dat het resultaat van de studie met het Comité Joods Erfgoed Haarlem en de gemeente wordt besproken.
Klassiek stadspaleis
Het pand, nr. 14 aan de smalle Lange Wijngaardstraat, is, met uitzondering van de veel oudere kelder, nieuw tot stand gekomen in 1887-1888.
Het gebouw kreeg met een voornaam vormgegeven classicistische/eclectische voorgevel het uiterlijk van een klassiek stadspaleis. Architect was D.E.L. van den Arend (1849 – 1930), zoon van de gemeentearchitect.
In het interieur paste Van den Arend eveneens classicistische vormentaal toe en wel in de houten scheidingswand met gecanneleerde pilasters tussen de klaslokalen op de begane grond en in de fraaie stucplafonds met zware kooflijsten met acanthusbladdecoraties van de grote zalen op de etage. Daar kregen de schouwboezems ook klassieke zuiltjes op de hoeken in stucwerk.
Van grote faam tot verval
Het Gemeentegebouw verwierf binnen de Joodse gemeenschap en ver buiten Haarlem grote faam en tal van – ook nationale – Joodse groeperingen en instellingen vonden er onderdak voor vieringen en vergaderingen.
In het pand kon de Joodse gemeenschap, na uitsluiting van het openbare leven in de eerste bezettingsjaren, nog vertier vinden en culturele activiteiten voortzetten. Ook hield zij er haar laatste vergaderingen vóór de deportaties. Voor hen die na de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog konden terugkeren, bleek het gebouw aan de Lange Wijngaardstraat te groot. De gemeenschap bereikte niet meer de omvang van voor WOII.
In 1951 werd het inmiddels haveloze onderkomen aan de gemeente Haarlem verkocht, die er na een interne verbouwing een kantoor van de verkeerspolitie in vestigde. Nadien leek het met het geesteskind van architect Van den Arend gedaan, totdat krakers het gebouw in bezit namen vanaf de late jaren 70. Sinds die tijd hebben zij ervoor gezorgd dat het pand ‘in leven’ is gebleven, al konden ze niet voorkomen dat soms in meer of mindere mate schade ontstond. Zo werd het badgebouw (mikwe) in 1990 gesloopt vanwege de aanleg vlakbij van een parkeergarage.
Behoud waard
Ondanks de littekens aan het monument is het verhaal volgens Stadsherstel Amsterdam nog goed leesbaar.
“Zeker vanwege de Joodse geschiedenis is het Gemeentegebouw het behouden waard. Maar ook als gebouwtype met lokalen, vergaderzalen en kantoor is het binnen ons land zeldzaam en op lokaal niveau zelfs volstrekt uniek. Des te meer hopen wij een rol te kunnen spelen in de restauratie, het behoud en het terugbrengen van een deel van de oorspronkelijke bestemming van dit Joodse erfgoed”, aldus de erfgoedbeschermers.
Hoewel vaker is gesproken over het doorbreken van de impasse met de krakers, bleef de status van dit oudste kraakpand van Haarlem tot dusver ongewijzigd.
Bronnen
Voor dit artikel is gebruik gemaakt van bouwhistorisch onderzoek, verricht door Monumenten Advies Bureau, Nijmegen in opdracht van de gemeente Haarlem in 2018, en het boek Joods Haarlem uit 2005 van Wim de Wagt.
Foto: Classicistische/eclectische lijstgevel met hoekrisalieten, rijk gedecoreerde raamomlijstingen en hoofdgestel en frontons. In het Gemeentegebouw van de joodse gemeenschap in Haarlem werd vergaderd en kregen kinderen godsdienstles. Er was een kleine sjoel en een rituele badinrichting.
Ik ben zeer geinteresseerd in de voortgang van het herstel van het joods gemeentegebouw.