Weet iemand waar de gebrandschilderde ramen uit het voormalige pand van de Octrooiraad te Den Haag zijn gebleven? Die vraag bereikte de afdeling Publieksvoorlichting van het Rijksvastgoedbedrijf. Uitvoerig onderzoek volgde. Uitkomst: herplaatsing ging niet, maar na 70 jaar zijn Hofmans ramen terug op de plaats van herkomst.
In het streng ogende gebouw aan het Willem Witsenplein zijn tegenwoordig appartementen ondergebracht. De Vereniging van Eigenaren (VvE) stuitte bij toeval op een oud krantenartikel over de originele gebrandschilderde ramen in het trappenhuis. Bewoners wilden weten waar die waren gebleven en benaderden het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).
Verhuizing
Medewerker Monumenten Celine Bakker: “Het RVB verkocht het pand in 2015, de glas-in-lood ramen zaten er toen al niet meer in. In 1974 waren ze meeverhuisd met de Octrooiraad, naar een groter pand aan de Patentlaan in Rijswijk”.
Begin deze eeuw groeide de onder het ministerie van EZ ressorterende Octrooiraad onder andere door fusies ook uit zijn Rijswijkse jasje om in 2002 te verkassen naar nieuwbouw aan de Prinses Beatrixlaan. De organisatie, onderdeel van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, heet tegenwoordig Octrooicentrum Nederland.
Bakker: “In het nieuwbouwpand was geen ruimte om de 48 gebrandschilderde ramen te herplaatsen. Sinds 2017 stonden ze, verdeeld over vier grote houten kisten, in opslag, wachtend op een nieuwe bestemming”.
Historie
In de jaren dertig van de vorige eeuw was wereldwijd sprake van een economische crisis. Het nieuwe pand van de Octrooiraad mocht daarom, in opdracht van de toenmalige Rijksgebouwendienst, vooral geen luxe uitstralen. De enige versiering was een serie gebrandschilderde ramen in het trappenhuis, gemaakt door sierkunstenaar Pieter Hofman (1885-1965). Hofman tekende met een speciaal mengsel afbeeldingen op glas, die in de oven werden ingebrand. De beelden tonen uitvindingen en uitvinders uit de geschiedenis en daarmee het vernuft van de mens.
De ramen waren echter geen lang leven beschoren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog viel een bom vlakbij het pand; alle ramen lagen aan diggelen. In 1959 kreeg de inmiddels bejaarde Hofman vanuit de percentageregeling opdracht voor een nieuwe reeks ramen om het trappenhuis te sieren. De kunstenaar maakte 32 ramen: van de uitvinding van het buskruit in de veertiende eeuw tot het vliegtuig in 1908 door de Amerikaanse gebroeders Wright, plus zestien ramen met symbolische afbeeldingen.
Uitzonderlijke schenking
De VvE was blij met het nieuws dat de ramen niet verloren waren, maar in depot stonden. Enkele bewoners mochten ze bekijken. Na het zien van de ramen wilde de VvE ze op hun originele plaats in ere herstellen en terugplaatsten in het monumentale trappenhuis van het voormalige gebouw van de Octrooiraad. Reden voor het Rijksvastgoedbedrijf om de ramen, behorend tot de Rijkscollectie Percentagekunst, te schenken. Want een zoektocht naar herbestemming binnen de Rijksportefeuille leidde tot niets.
Het RVB wil kunst zichtbaar maken en niet in opslag houden. Vandaar de overweging te schenken toen herplaatsing niet lukte. Daar moest verantwoordelijk minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) een vervreemdingsvolmacht voor afgeven, na de aankondiging van afstoting in de Staatscourant. Vervolgens is een schenkingsovereenkomst opgesteld.
Eerherstel
Externe restaurateurs tekenden voor de opknapbeurt, die is betaald door het RVB en de VvE. Daarna volgde de feestelijke inhuldiging van de ramen op hun oorspronkelijke plek. RVB-medewerker Monumenten Celine Bakker omarmt het eerherstel: “De bewoners zijn enthousiast en blij met de nieuwe, oude aanwinst. De schitterende ramen zijn ook voor voorbijgangers goed te zien”.
Foto: Trappenhuis met gebrandschilderde ramen door Pieter Hofman (1959) in het voormalige pand van de Octrooiraad (foto Fotostudio Jacobson, Den Haag).
Wat goed nieuws!